Karbonhidratlar Niçin Önemli ?

Karbonhidratlar Niçin Önemli

Karbondioksit ve sudan sentezlenen karbonhidratlar dünyanın en bol organik molekülleridir. Karbonhidratların içinde insan beslenmesinde başlıca enerji kaynağı olan şeker ve nişasta vardır. Şeker konsantre tatlılarda meyve ve sütte; nişasta ise tahıl ve sebzelerde bulunur. Şekerler monosakkarit (glikoz, fruktoz ve bal) şeklinde veya dioligosakrit (sukroz, laktoz, galaktoz ve dekstroz) şeklinde bulunurlar. Doğada en çok bulunan şeker ana yakıt olan glükozdur. 1 gram karbonhidrat 4 kalori içerir.

Karbonhidratların Görevi

1 Canlı organizma için önemli bir yakıttır. Yakıt olarak kullanılabilmesi için, karbonhidratın polisakkarit deposu şeklinin (nişasta veya glikojen) monosakkarit (basit şekerlere) şekline parçalanması gerekir.

2 Yakıt deposu olma rolüne ek olarak, karbonhidratlar bakteri, bitki ve hayvanlarda yapısal eleman olma rolüne de sahiptir.

3 Karbonhidratların en büyük rolü, özellikle basit şekerin yiyeceğe tat vermesidir,

4 Antiketojeniktirier. Eğer karbonhidratlar gereğinden az miktarlarda tüketilirse, vücutta normalden fazla ketonlar ve asitier oluşur. Bu durum da, ağızda kokuya neden olur.

5 Su ve elektrolitlerin vücutta tutulmasını sağlarlar.

6 Laksatif (rahatlatıcı) etkisi vardır.

7 Kolesterol ve trigliserit metabolizmasında rol alır.

8 Kan, glikoz ve insülin düzeyini kontrol ederler.

9 Normal diyet alan, yetişkinlerde enerjinin %55-ŞO'ı karbonhidratlardan sağlanmalıdır.

Karbonhidratlar kendi aralarında;

• basit karbonhidratlar

• basit şekerler= monosakkaritleri' meyve şekeri ve benzeri gıdalar...

• birleşik karbonhidratlar

• birleşik şekerler= disakkaritler; çay şekeri, süt şekeri ve benzeri gıdalar...

• kompleks karbonhidratlar nişasta ve benzeri gıdalar... diye gruplanmaktadır.

Kompleks karbonhidratlar ve kaynakları, daha sağlıklı karbonhidratlardır. Bu nedenle mümkün olduğuncakompleks karbonhidratlar (kepekli un, kepekli esmer pirinç işlenmemiş pancar şekeri, meyveler, sebzeler) kullanmalı, işlenmiş karbonidratlardan (beyaz şeker, beyaz un, reçel, patates püresi) kaçınılmalıdır. Karbonhidratların içerdiği lifler, karbonhidratların en sağlıklı parçaları, vitamin, mineral ve doğal antioksidantların taşıyıcısı olduğundan rafine edilmemiş kompleks karbonhidratların besin değeri yüksektir.

Besinlerin glisemik indeksi ve beslenmeye etkisi

Glisemik İndeks, besinlerin kan şekerini etkileme düzeyidir. Karbonhidrat içeren besinlerin kan şekeri üzerinde yapacağı yükselmenin derecesinin belirlenmesi için besinlerin glisemik indekslerinin saptanması şarttır. Glisemik indeks karbonhidratlı besin tüketildikten sonra kan şekerini etkileme düzeyidir. Glisemik indeks kan şekerinin düzenlenmesinde tek başına düşünülemez. Kan şekerinin kontrol altında tutulması için doğru bir beslenme şekli ve düzenli egzersiz de şarttır. Düşük glisemik indeksli besinlerin tüketilmesi tokluk kan şekerinin kontrolünü sağlar (ani yükselmeyi önler), yüksek glisemik indeksli besin tüketmek kan şekerinin ani yükselmesine neden olur. Lifli besinlerin (özellikle kompleks karbonhidratlar) glisemik indeksleri düşüktür. Meyvelerin glisemik indeksleri ise farklılık göstermektedir. Örneğin; elma suyunun glisemik indeksi elmadan daha yüksektir. Bunun nedeni, meyvenin püre ya da su şeklinde, meyve ile alınan şekerin vücutta hızlıca emilmesi ve kan şekerini yükseltmesidir.

Yüksek Glisemik İndeksli Besinler

• Patates, havuç, muz

• Beyaz ekmek, beyaz pirinç, fasulye

• Mısır, kuru üzüm, bal

• Krakerler, cornflakes, müsli, çekilmiş yulaf

Düşük glisemik indeksli besinler

• Elma, kayısı, şeftali, erik, kiraz, greyfurt

• Süt, yoğurt, dondurma, yağsız peynir

• Mercimek, bulgur, barbunya, kabuklu fasulye

Karbonhidrat Çeşitleri

 A-MONOSAKKARİTLER (Basit Şekerler)

1 - Glikoz (üzüm şekeri)

2- Fruktoz (meyve şekeri)

3- Galaktoz (6 karbonlu monosakkarit)

B-DİSAKKARİTLER

1 - Sakkaröz (çay şekeri)

2- Laktoz (süt şekeri)

3- Maltoz (malt şekeri)

C-POLİSAKKARİTLER

1 - Nişasta (bitkilerdeki depo karbonhidrat)

2- Glikojen (kas ve karaciğerdeki depo karbonhidrat)

3- Sellüioz (posa)

GLİKOZ Vücutta serbest halde kanda bulunur {100 ml. kanda; 70 - 90 miligram civarında). Önemli bir enerji kaynağıdır. Beyin dokusu, enerji yakıtı olarak sadece glikozu kullanır. En çok üzüm, üzümle yapılan yiyecek ve içecekler ile balda bulunur.

FRUKTOZ Meyve şekeridir. Meyvelerde, pekmez, üzüm, incir ve % 50 oranında balda bulunur.

SAKKAROZ Şeker pancarı ve şeker kamışında bulunur.

LAKTOZ İnsanların ve memeli hayvanların sütünde bulunur.

NİŞASTA Bitkilerin tanelerinde, tohumlarında ve yumrularında depo edilmiş halde bulunan bir karbonhidrattır. Bitkiler için enerji deposudur.

GLİKOJEN İnsan ve hayvan vücudundaki karbonhidratın depolanmış şeklidir. Gerektiğinde hemen kullanılabilecek yedek enerjidir.

SELLÜLOZ Bitkisel yapıda yer alırlar. Yiyeceklerin sindirilemeyen kısımlarıdır (posa). Ağızdan alınan posanın % 43'ü dışkı ile atılmaktadır. Bağırsak hareketlerini artırarak, düzenli çalışmasını sağlarlar. Çiğ ve kabuğu ile yenen meyve ve sebzeler ile, kepekli îahıl ürünleri, posa yönünden zengin yiyeceklerdir.